संत कबीर मराठीत संपूर्ण माहिती – Sant Kabir All Information In Marathi : कबीर हे हिंदी भाषेतील प्रमुख कवी आणि समाजसुधारक होते. त्यांची मुख्य भाषा सधुक्कडी होती, परंतु त्यांच्या दोहे आणि श्लोकांमध्ये हिंदी भाषेतील सर्व मुख्य बोलीभाषांची झलक पाहायला मिळते. त्यांच्या रचनांमध्ये ब्रज, राजस्थानी, पंजाबी, अवधी हरियाणवी आणि हिंदी खादीबोली भरपूर होती. कबीर यांच्यावर भक्तिकालच्या निर्गुण भक्ती प्रवाहाचा प्रभाव होता. कबीराचा प्रभाव हिंदू, इस्लाम आणि शीख या तिन्ही धर्मांमध्ये आढळतो.
कबीराचा जन्म केव्हा आणि कुठे झाला याबद्दल इतिहासकारांमध्ये मतभेद आहेत. कबीराच्या जन्मस्थानाविषयी तीन मतप्रवाह आहेत: मगहर, काशी आणि आझमगडमधील बेल्हारा गाव. कबीराचा जन्म काशी (वाराणसी) येथे झाला असे बहुतेक इतिहासकार मानतात. कबीरांच्या या ओळीतून ही गोष्ट कळते.
एका प्रचलित आख्यायिकेनुसार, कबीराचा जन्म 1438 मध्ये एका गरीब ब्राह्मण विधवेच्या पोटी झाला. ज्यांना ऋषी रामानंदजींनी चुकून मुलगी होण्याचा आशीर्वाद दिला होता. विधवा ब्राह्मणाने जगाच्या लाजेमुळे नवजात मुलाला लहरतारा तलावाजवळ सोडून दिले.
एका पौराणिक कथेनुसार, कबीर यांचे पालनपोषण नीरू आणि नीमा यांनी मुस्लिम कुटुंबात केले. नीरूला हे मूल लहरतरा ता.जवळ सापडले. कबीरचे आई-वडील कोण होते याबद्दल निश्चित मत नाही. कबीर हे नीरू आणि नीमा यांचे खरे अपत्य होते की त्यांनीच त्यांना वाढवले याविषयी इतिहासकारांची स्वतःची मते आहेत.
कबीर दास यांचे शिक्षण
कबीरांच्या शिक्षणाविषयी म्हटले जाते की, कबीरांना वाचनात आणि लेखनात रस नव्हता. लहानपणी त्यांना खेळात रस नव्हता. गरीब आई-वडील असल्याने मदरशात शिकण्याची परिस्थिती नव्हती. कबीरांना दिवसभर जेवणाची व्यवस्था करण्यासाठी घरोघरी भटकावे लागले. त्यामुळे कबीर कधीच पुस्तकी शिक्षण घेऊ शकले नाहीत.
आज आपण वाचत असलेली कबीरांची दोन कविता स्वतः कबीरांनी लिहिली नसून त्यांच्या शिष्यांनी लिहिली आहेत. कबीरांच्या मुखातून सांगितलेले दोहे लिहिण्याचे काम त्यांच्या शिष्यांनी केले. कामत्या आणि लोई अशी त्याच्या शिष्यांची नावे होती. कबीरांच्या दोह्यांमध्ये लोईचे नाव अनेक वेळा वापरले गेले आहे. लोई ही कदाचित त्यांची मुलगी आणि शिष्य होती.
कबीराची गुरु दीक्षा
कबीर हे अत्यंत गरीब कुटुंबात वाढले. जिथे शिक्षणाचा विचारही करता येत नव्हता. त्या काळात रामानंद जी काशीचे प्रसिद्ध विद्वान आणि पंडित होते. कबीरांनी त्यांच्या आश्रमात जाऊन त्यांना भेटण्याची अनेकवेळा विनंती केली परंतु प्रत्येक वेळी त्यांनी पाठ फिरवली आणि त्यावेळी जातीभेदही प्रचलित होता. याशिवाय काशीमध्ये पंडांचे राज्य होते.
एके दिवशी कबीरांनी पाहिले की गुरु रामानंदजी रोज पहाटे ४-५ वाजता घाटावर स्नान करण्यासाठी जातात. कबीरने संपूर्ण घाटाला कुंपण घातले आणि कुंपणाचा एकच भाग खुला ठेवला. रात्री कबीर तिथेच झोपला. पहाटे रामानंदजी आंघोळीला आले तेव्हा कुंपण पाहून ते नेमके त्याच ठिकाणाहून बाहेर आले जिथून कबीरांनी मोकळी जागा सोडली होती. सूर्योदयापूर्वीच्या अंधारात गुरूंना कबीर दिसले नाहीत व त्यांचा पाय कबीर वर पडला चढले. गुरूंनी कबीराच्या पायावर पाऊल ठेवताच कबीरच्या मुखातून राम राम शब्द बाहेर पडला.
गुरूंना प्रत्यक्ष पाहून कबीरांना खूप आनंद झाला, त्यांना त्यांचे दर्शनही मिळाले, त्यांच्या चरणांचा स्पर्शही झाला आणि त्यासोबतच त्यांना रामनामाच्या रूपाने भक्तांनाही लाभले. या घटनेनंतर रामानंदजींनी कबीरांना आपले शिष्य बनवले.
कबीर दासांचा धर्म
कबीर दासांच्या एका श्लोकानुसार त्यांचा धर्म हाच जीवन जगण्याचा योग्य मार्ग आहे. तो धर्माने हिंदू किंवा मुस्लिम नाही. कबीर दास जी धार्मिक चालीरीतींवर खूप टीका करतात. धर्माच्या नावाखाली सुरू असलेल्या कुप्रथांनाही त्यांनी विरोध केला आहे. कबीर दास हे शीख धर्माच्या स्थापनेच्या समकालीन जन्माला आले होते, म्हणूनच त्यांचा प्रभाव शीख धर्मातही दिसून येतो. कबीर यांना त्यांच्या आयुष्यात अनेक वेळा हिंदू आणि मुस्लिमांच्या विरोधाला सामोरे जावे लागले.
संत कबीर यांचा मृत्यू इसवी सन १५१८ मध्ये मगर येथे झाला. कबीराचे अनुयायी हिंदू आणि मुस्लिम या दोन्ही धर्मात समान होते. कबीर यांचा मृत्यू झाला तेव्हा त्यांच्या अंत्यसंस्कारावरूनही वाद झाला. त्याच्या मुस्लिम अनुयायांची इच्छा होती की त्याचे अंतिम संस्कार मुस्लिम रीतिरिवाजानुसार केले जावे तर हिंदूंना ते हिंदू विधींनुसार पार पाडावे लागतील. या कथेनुसार, या वादामुळे त्याच्या मृतदेहावरून चादर उडून गेली आणि त्याच्या मृतदेहाजवळ पडलेली फुले हिंदू आणि मुस्लिमांमध्ये विभागली गेली. हिंदू आणि मुस्लिम दोघांनीही आपापल्या पद्धतीने फुलांच्या स्वरूपात अंत्यसंस्कार केले. कबीराच्या मृत्यूच्या ठिकाणी त्यांची समाधी बांधण्यात आली आहे.
कबीर दास यांच्या कविता
कबीरांच्या नावावर एकसष्ट रचना उपलब्ध आहेत. ज्यांची नावे खालीलप्रमाणे आहेत
